CogniFit - Nöronlar

Nöron nedir? Nöronlar sinir sistemiyle alakalı işlevlere katılmakla görevli minik hücrelerdir. Beynimizde milyonlarca nöron vardır, bilim insanları doğduğumuzda yaklaşık 80 milyon nörona sahip olduğumuzu hesaplıyor. Büyüdükçe bu sayı azalır. 80 yaşından sonra nöronlarımızın %30'unu kaybetmiş olacağız. Hayatımız boyunca durmaksızın nöron kaybeder ve bunları tekrardan oluştururuz. Nöronlarımızın yenilenme süreciyle hücre doğumu denilen süreci üretene yeni bağlantılar yapılır. Bu süreç kişinin yaşamı boyunca yeni nöronların doğmasına olanak sağlar.

İnsanlar her gün sinirsel bozulmaya ve bilişsel bozulmaya neden olan şeyler yaparlar. İçmek, sigara içmek, yemek yememek veya iyi uyumamak veya stres gibi bu hareketler, beyin hücrelerinin daha hızlı bozulmasına neden olur.

Birçoğunuz genellikle fiziksel egzersiz için kullanılan “kullan ya da kaybet” deyimini duymuşsunuzdur; ama aynısı nöronlarımız için de uygulanabilir. Beyin hücrelerimizi neden aktif tutmamız gerektiğine dair birkaç sebebi şuradan görebilirsiniz.

• Aktif beyin hücrelerine daha çok kan ulaşır.

Bilim insanları beynin aktif bölgelerinin daha çok enerji ve dolayısıyla daha çok oksijen ve glukoz kullandığını biliyolar. Böylelikle aktif nöronların ihtiyacını karşılayabilmek için bu bölgelere daha çok kan iletilir. Beyninizi etkinleştirdikçe kan, çalışan beyin hücrelerine doğru hücum eder. Aşağıda görebileceğiniz MRI görüntüleri beyindeki kan akışını anlamak için kullanırlar. Bu görüntüler göstermiştir ki diğer adı nöron olan beyin hücrelerimiz oksijen ikmalinden bağımsızdırlar. Beynimizi ne kadar çok kullanır ve nöronlarımız aktive edersek, o kadar çok kan alırlar. Diğer taraftan, etkin olmayan beyin hücreleri giderek daha az kan alırlar ve nihayetinde ölürler. 

• Aktif beyin hücreleri diğer beyin hücreleriyle daha çok bağlantı kurarlar.

Her bir beyin hücresi hızlı elektrik titreşimleri aracılığıyla etrafıyla bağlantı kurar. Aktif beyin hücreleri bağlantı kurmak için dışa doğru uzayan küçük kollara benzeyen dentritler üretme eğilimi gösterirler. Tek bir hücre 30.000'e kadar bağlantıya sahip olabilir. Sonuç olarak nöronal ağın çok aktif bir parçası haline gelir. Bir hücrenin nöronal ağı ne kadar genişse, aktive olma ve hayatta kalma olasılığı o kadar yüksek olur.

• Aktif beyin hücreleri daha fazla "bakım" maddesi üretir.

Sinir Gelişim Faktörü (NGF) vücudunuzun hedef hücrelerinde üretilen bir proteindir. Bu protein nöronları aktif, farklılaşmış ve uyumlu olarak işaretleyerek birbirine bağlar. Beynini ne kadar zorlar, aktifleştirir ve egzersiz yaparsan, o kadar çok NFG üretilir.

• Aktif beyin hücreleri beyin kökünden faydalı hücrelerin taşınmasını canlandırır.

En son çalışmalar yeni beyin hücrelerinin beynin hipokampüs denilen özel bir bölümünde üretildiğini göstermiştir. Bu beyin hücreleri beynin en çok ihtiyacı olan bölgelerine göç ederler. Örneğin, beyin hasarından sonra belli bir bölgeye gideceklerdir. Göç eden bu hücreler etraflarındaki hücrelerin hareketlerini taklit edebilirler ve bu da hasarlı alanın kısman tamir edilmesine olanak tanır. 

Nöronun Yapısı

Nöron ana parçaları çekirdek, hücre gövdesi ve dentritlerden oluşan bir yapıdır. Aksonlar ya da küçük dallar sayesinde nöronlar arasında birçok bağlantı vardır. Aksonlar işlevi bir nörondan diğerine mesajlar iletmek olan ağların kurulmasına yardımcı olurlar. Bu sürecin adı sinapsistir. Bu, aksonların 0.001 saniyelik elektrik yüklemeleriyle bağlanmasından oluşur ve saniyede 500 kez tekrarlanabilir.

1. Çekirdek

Nöronun merkez parçasıdır. Hücre gövdesinde yer alır ve hücrelerin işlevleri için enerji üretmekten sorumludur.

2. Dendritler

Dendritler “nöronun dişleridir”, nöronun değişik bölgelerinden gelen küçük dalları oluştururlar. Diğer bir ifadeyle hücrenin gövdesidir. Hücrenin genellikle birçok dalı bulunur ve büyüklüğü nöronun işlevine ve konumuna göre değişiklik gösterir.

3. Hücre Gövdesi

Bu, içinde çekirdekleri bulunduran parçadır. Burası moleküllerin üretildiği, nöronun en önemli hayati aktivitelerinin yanısıra sinir hücrelerinin fonksiyonlarının bakımının yapıldığı bölgedir.

4. Schwann Hücresi

Schwann hücreleri periferal sinir sisteminde yer alırlar ve nörona gelişimi ve büyümesi esnasında eşlik etmekten sorumludur. Dallar veya aksonları kaplar ve bir yalıtkan zar gibi davranırlar.

5. Miyelin

Miyelin, protein ve lipidlerden oluşan bir maddesidir. Nöronun sinir sisteminde bulunur ve yalıtım etkili kalın bir tabaka etrafında nöral aksonlarla kaplıdır ve sinir titreşimleri iletme kabiliyetine sahiptir. Bu madde Schwann hücrelerinden oluşur.

6. Akson ucu

Akson terminalleri veya sinaptik bobinler, nöronda bulunur ve işlevi diğer nöronları birbirine bağlamak ve bir sinaps oluşturmak olan terminallere bölünür. Beynin nörotransmiterleri, sinaptik veziküller adı verilen küçük alanlarda sinaptik bordlarda depolanır.

7. Ranvier Düğümü

Ranvier Düğümü akson uzantılarının her bir miyelin kılıfının arasındaki aralık ya da boşluktur. Her kılıf arasındaki boşluk olaması gerektiği kadardır ve titreşim iletiminin en iyi şekilde yapılması sağşamak ve kaybolmalarını engellemek için gereklidir. Ranvier Düğümü'nün asıl fonksiyonu hareketi kolaylaştırmak ve enerji tüketimini en uygun seviyede tutmaktır.

8. Akson

Akson, nöronun bir başka ana parçasıdır. Elektrik sinyallerinin bu beyin hücreleri arasında iletilmesinden sorumlu olan ince bir sinir lifidir. Daha önce de belirtildiği gibi, aksonların, aksonların sinaptik veya düğme terminallerinde durmasını sağlayan sinir uçları vardır. Aynı zamanda, merkezi sinir sistemindeki aksonlar miyelinle çevrilidir.