CogniFit - Dikkat

Dikkat nedir?

Dikkat, alakalı uyarıcıları seçebilme ve onlara yoğunlaşabilme kabiliyetidir. Dikkat, sayesinde kendimizi alakalı uyarıcılara göre konumlandırıp ve nihayetinde karşılık verebildiğimiz bilişsel süreçtir. Bu bilişsel beceri çok önemlidir ve gündelik yaşantımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Neyse ki dikkat becerisini doğru bir bilişsel antrenmanla çalıştırmak ve geliştirmek mümkündür.

Dikkat Türleri

Dikkat, gündelik eylemlerimizin neredeyse tamamında kullandığımız karmaşık bir süreçtir. Bilim insanları ve araştırmacılar uzun süreli çalışamalar sonucunda dikkatin tek bir süreçten oluşmadığını, bir grup alt süreçten meydana geldiğini ortaya koymuştur. Dikkatin alt süreçlerinin en çok kabul gören modeli Sohlberg ve Mateer'in (1987, 1989) deneysel nöropsikolojinin klinik vakalarına dayalı hiyerarşik modelidir. Bu modele göre dikkat şu bölümlere ayrılabilir:

• Uyarılma: Yorgun ya da enerjik olduğumuzdaki aktivasyon seviyemiz ve uyanıklık seviyemizle ilgilidir.
• Odaklanmış Dikkat: Dikkatimizi bir uyarıcıya odaklama kabiliyetimizle alakalıdır.
• Sürdürülen Dikkat: Bir uyarıcı ya da eylemle uzun süre ilgilenebilme kabiliyetidir.
• Seçici Dikkat: Belli bir uyarıcı ya da eylemle dikkati dağıtan başka bir uyarıcı olduğu halde ilgilenebilme kabiliyetidir. Değişen Dikkat: Dikkat odağını iki ya da daha fazla uyaran arasında değiştirebilme kabiliyeti.
• Bölünmüş dikkat: Aynı anda farklı uyaran ya da eylemlerle ilgilenebilme kabiliyeti.

Dikkat Sistemleri ve Nöroanatomi

Posner ve Petersen'in nöroanatomik modeline göre (1990) üç değişik dikkat sistemi mevcuttur:

• Retiküler Aktivasyon Sistemi(RAS) ya da Uyarı Sistemi: Bu sistem asıl olarak Uyarılma ve Sürdürülen Dikkatten sorumludur. Retiküler oluşum ve frontal alanlar, limbik sistemler, talamus ve bazal gangliya gibionun bazı bağlantılarıyla yakından ilişkilidir.
• Posterior Dikkat Ağı ya da Oryantasyon Ağı: Bu sistem görsel uyarıcıların odaklanmış dikkat ve seçici dikkatinden sorumludur. Beynin bu sistemle alakalı bölgeleri, arka yan korteks, talamusun lateral pulvinar çekirdeği ve üst kolikulustur.
• Anterior Dikkat Ağı ya da Yürütücü Sistem: Bu ağ seçici dikkat, sürdürülen sikkat ve bölünmüş dikkatten sorumludur. Neostriatum (damarlı çekirdek) ile birlikte prefrontal dorsolateral korteks, orbitofrontal korteks, anterior singulat korteks ve süplemanter motor alanla yakında alakalıdır.

Dikkat Örnekleri

• Araba sürerken dikkatin neredeyse tüm alt süreçlerini sürekli olarak kullanırız. Uyanık olmalıyız (uyarılma), dikkatimizi yoldaki uyarıcılara odaklayabilmeliyiz (Odaklanmış Dikkat), dikkatimizi uzun süre verebilmeliyiz (Sürdürülen Dikkat), alakasız uyarıcıların dikkatimizi dağıtmasına izin verememeliyiz (Seçici Dikkat), odağımızı bir şeritten diğerine, dikiz aynasına ve sonra tekrar kendi şeridimize değiştirebilmeliyiz (değişen dikkat) ve pedallere basmak, direksiyonu çevirmek, vites değiştirmek gibi araba sürmek için gerekli tüm eylemleri yapabilmeliyiz (bölünmüş dikkat).
• Dikkat evde ya da okulda ders çalışmanın ilk ve en önemli parçalarından birisidir. Ders çalışırken uyanık olmalı ve okuduğunuz ya da duyduğunuz şeye dikkatinizi verebilmelisiniz. Sürdürülen dikkat özellikle ders çalışırken önemlidir çünkü öğrenmeye çalışırken aynı bilgiyi okumak bir süre sonra sıkıcı ve monoton bir hal alabilir. Sürdürülen dikkat uzun saatler boyunca ders çalışırken yoğunlaşmanıza yardım eder ve böylece zaman kaybını önleyerek okuduğunuz bilgiyi unutmamanızı sağlar.
• Dikkat ayrıca belli bir miktar okuma ya da yazma gerektiren ofis işlerinden, hava trafik kontrolü, atletler, kasiyerler, şoförler, doktorlar, üst düzey yöneticilere, vb. her tür iş için vazgeçilmezdir. Her meslek tüm dikkat türlerine gereksinim duyar.
• Gündelik hayatımızda dikkati sayısız iş için kullanırız. Uyandığımız andan tekrar yatağa gidinceye kadar sürekli olarak farklı dikkat türlerini kullanırız. Zayıf bir dikkat ne yaptığını unutmana ve kaşığı çöpe atmana ya da boş şişeyi dolaba koymana sebep olabilir. Bundan kaçınarak okumak, bir film izlemek, yemek hazırlamak, duş almak ya da arkadaşlarla buluşmak için dikkat gerekir.

DEHB, dikkatsizlik ve dikkat problemleriyle alakalı diğer bozukluklar

Dikkat, diğer bilişsel becerilerimizin doğru çalışması için gereklidir, işte bu yüzden dikkat süreçlerinde oluşacak bir bozulma herhangi bir gündelik aktivitenin yapılmasını zorlaştırabilir. Ancak gün içinde dikkat seviyesinin değişmesi son derece normaldir ve öğleden sonra dikattini bir şeye verme sıkıntısı yaşamak mutlaka bir bozulma olduğunu anlamına gelmez. Dikkat seviyesini etkileyebilecek bazı etkenler arasında yorgunluk, bitkinlik, yüksek ateş, uyuşturucu madde kullanımı, vb. birçoğu sayılabilir. Aşırı dikkat halleri (tipik heyecanlı haller) hiperproseksi olarak bilinir. Bunun aksi durumlara ise hipoproseksi ya da dikkatsizlik denir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) veya Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB) bünyesinde şiddetli dikkat bozulması bulunduran en tanıdık hastalıklardır. DEHB, dikkati kontrol etme ve bir uyarıcıya yönelme zorluğu olarak tanımlanır. DEHB sahibi kimselerin beyinleri beynin ödül merkezi, damarlı çekirdek, putamen, hipokampus, prefrontal alanlar ve talamusta bir dizi anatomik farklılıklar göstermiştir. Bu nöroanatomik farklılıklar ve semptomlar beynin olgunlaşmasının bir sonucu olabilir.

DEHB ve DEB dışında dikkat bozulmasıyla tanımalanan birçok hastalık mevcuttur. Koma (ya da aproseksi), bitkisel hayat, ve minimal bilinç hali gibi bozulmuş bilinç hallerinin tamamında Uyarılma ve ya da Odaklanmış Dikkat ve daha karmaşık dikkat alt süreçlerinde değişim gözlenir. Bu bozukluklara felç ya da pugilistik demans(CTE) gibi beyin hasarları sebep olur. Beyin hasarı ayrıca dikkat dağınıklığı ya da aşırı bitkinlik ya da yarı ihmal gibi daha spesifik problemler, Alzheimer Hastalığı gibi demanslar gibi dikkat sorunlarına yol açabilir. Diğer taraftan anksiyete bozuklukları ya da depresif bozukluklar özellikle negatif ya da anksiyeteye yol açan uyarıcılara karşı artmış dikkat seviyelerine sahip olma eğilimi gösterir.

Dikkat nasıl ölçülür ve değerlendirilir?

Dikkatin değerlendirilirmesi birçok alanda dikkatin anlaşılmasına yardımcı olabilir. Akademik Alanlar: öğrencinin ders çalışırken sıkıntı yaşayıp yaşamadığını ya da ekstra dinlenmelere ihtiyacı olup olmadığını anlamak için. Klinik ya da Medikal Alanlar: hasta gündelik işlerini bağımsız olarak ve güvenli bir şekilde yürütebilir mi anlamak için. Profesyonel Alanlar: bir çalışan belli bir pozisyonda iyi çalışabilir mi ya da işe yoğunlaşabilir ve tüm mesai boyunca verimli çalışabilir mi anlamak için.

Eksikzik nöropsikolojik bir değerlendirme yardımıyla, odaklanmış dikkat gibi çok sayıda farklı bilişsel beceriyi etkili bir biçimde kolayca değerlendirmek mümkündür. CogniFit'in odaklanmış dikkati ölçmek için değerlendirmesi Devamlı Performans Testi, klasik Stroop testi, Dikkatin Değişkenleri Testi ve Hooper Görsel Organizasyon Görevi'nden esinlemiştir. Bu test diğer davranış bozuklukları, tepki verme süresi, görsel algı, yön değiştirme, ketlemei güncelleme, uzaysal algı, işlem hızı, görsel tarama ve el göz koordinasyonunu değerlendirmeye yardım eder.

• Eş zamanlılık Testi DIAT-SHIF: Kullanıcı ekranda rastgele hareket eden beyaz bir takip etmeli ve ekranın ortasında beliren kelimelere dikkat etmelidir. Ortada beliren kelimenin adı yazılı olduğu renkle eş olduğunda kullanıcı bir tepki vermelidir (aynu zamanda uyarıcıya dikkat ederek). Kullanıcı bu aktivitede strateji değişiklikleri, yeni tepkiler görecektir ve güncelleme ve görsel becerilerini aynı anda kullanması gerekcektir.
• Hız Testi REST-HECOOR: Ekranda mavi bir dörtgen belirecek. Kullanının mümkün olduğunca hızlı ve çok kere dörtgenin ortasına tıklaması gerek. Ne kadar çok sayıda tıklarsa, skoru o kadar yüksek olur.
• Çözümleme Testi REST-SPER: Ekranda bir dizi hareket eden uyarıcı belirecek. Kullanıcı alakası uyarıcılara tıklamadan, hedef uyarıcıya mümkün olduğunca hızlı tıklamalıdır.
• Dikkatsizlik Testi FOCU-SHIF: Ekranın her köşesinde bir ışık belirecek. Kullanıcı sarı ışıklara mümkün olduğunca tıklarken kırmızı ışıklara tıklamaktan sakınmalıdır.

Dikkat nasıl iyileştirilebilir ya da geliştirilebilir?

Dikkat dahil tüm bilişlsel becerileri çalıştırılabilir ve geliştirilebilir. CogniFit bunu profesyonel bir araçla sağlıyor.

Beyin esnekliği dikkat ve diğer bilişsel becerilerin rehabilitasyonunun temelidir. CogniFit'in klinik egzersizler dizisi dikkat ve diğer bilişsel alanlardaki eksiklikleri iyileştirmeye yardım etmek için tasarlanmıştır. Beyin ve onun nöral bağlantıları zorlanarak ve çalıştırılarak güçlendirelebilir yani bu becerileri sık sık çalıştırmak beynin dikkatle alakalı yapıları daha da güçlenebilir.

CogniFit nörojenez ve sinaptik plastisite alanında uzmanlaşmış profesyoneller oluşan ekibi sayesinde her bir kullanıcının ihtiyaçlarına göre ayarlanabilen kişiye özel bir bilişsel stimülasyon programı yaratmamız mümkün olmuştur. Bu program odaklanmış dikkat ve diğer birçok önemli işlevi ölçen bir değerlendirmeyle başlar ve sonuçları baz alarak her bir kullanıcı için kişiye özel bir antrenman programı oluşturur. Program, başlangıç bilişsel değerlendirmesinden sonuçları otomatik olarak toplar ve sofistike algoritmaları kullanarak kullanıcının bilişsel zayıflıklarını geliştiren ve bilişsel güçlerini çalıştıran bir program oluşturur.

Sürdürülen dikkati geliştirmenin yolu doğru ve istikrarlı çalışmadır. CogniFit'in profesyonel değerlendirme ve antrenman araçları bu işlevi en iyi hale getirmek için hem bireylere hem de uzman kimselere yardım eder. Haftada sadece iki üç kere 15'er dakika zaman alır.

CogniFit'in değerlendirme ve stimülasyon programlarına çevrimiçi ulaşılabilir ve bilgisayar ve mobil cihazların çoğunda oynanabilir. Bu progran eğlenceli, interaktif zeka oyunlarından meydana gelir ve her antrenman oturumu sonrasında kullanıcı otomtik olarak detaylı bir bilişsel gelişim grafiğine ulaşır.

Sonuç olarak

• Dikkat, ilgili uyaranlara odaklanmamızı ve seçmemizi sağlayan bilişsel bir süreçtir.
• Sohlberg ve Mateer modeline göre (1987, 1989)birkaç tür var: uyarılma, odaklanmış, sürekli, seçici, değişken ve bölünmüş.
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (ADHD) veya hiperaktivite (ADD), inme, disleksi, anksiyete, vb. Gibi bazı bozukluk veya durumlarla değiştirilebilir.
• Nöropsikolojik testlerle değerlendirilir ve farklı yaşam alanlarında (akademik, klinik, profesyonel vb.) ölçülebilir.
• CogniFit ile egzersiz yaparak ve böylece beyin plastisitesini artırarak dikkat geliştirilebilir veya rehabilite edilebilir.

Kaynaklar: Peretz C, Korczyn AD, Shatil E, Aharonson V, Birnboim S, Giladi N. - Computer-Based, Personalized Cognitive Training versus Classical Computer Games: A Randomized Double-Blind Prospective Trial of Cognitive Stimulation - Neuroepidemiology 2011; 36:91-9. Haimov I, Shatil E (2013) Cognitive Training Improves Sleep Quality and Cognitive Function among Older Adults with Insomnia. PLoS ONE 8(4): e61390. doi:10.1371/journal.pone.0061390 Preiss M, Shatil E, Cermakova R, Cimermannova D, Flesher I (2013) Personalized cognitive training in unipolar and bipolar disorder: a study of cognitive functioning. Frontiers in Human Neuroscience doi: 10.3389/fnhum.2013.00108. Korczyn AD, Peretz C, Aharonson V, et al. - Computer based cognitive training with CogniFit improved cognitive performance above the effect of classic computer games: prospective, randomized, double blind intervention study in the elderly. Alzheimer's & Dementia: The Journal of the Alzheimer's Association 2007; 3(3):S171. Haimov I, Hanuka E, Horowitz Y. - Chronic insomnia and cognitive functioning among older adults - Behavioural sleep medicine 2008; 6:32-54. Thompson HJ, Demiris G, Rue T, Shatil E, Wilamowska K, Zaslavsky O, Reeder B. - Telemedicine Journal and E-health Date and Volume: 2011 Dec;17(10):794-800. Epub 2011 Oct 19.