CogniFit - Μέρη του εγκεφάλου. Ανατομία του εγκεφάλου

Από ποια μέρη αποτελείται ο εγκέφαλος μας; Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένας από τα πιο πολύπλοκα όργανα του σώματος μας. Αποτελείται από διάφορα μέρη ή δομές που εκτελούν διαφορετικές λειτουργίες. Ο εγκέφαλος και τα μέρη του εργάζονται με ένα συντονισμένο και ενιαίο τρόπο μέσω των χιλιάδων συνδέσεων που δημιουργούνται μεταξύ αυτών και του υπόλοιπου σώματος. Στη συνέχεια σου δείχνουμε μία περιγραφή της δομής του εγκεφάλου, τα διαφορετικά μέρη του ανθρώπινου εγκεφάλου και τις λειτουργίες του.

Δομή του εγκεφάλου

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελεί μέρος του Κεντρικό Νευρικό Συστήματος (ΚΝΣ). Στο ΚΝΣ ξεχωρίζουμε δύο μέρη: τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.

• Ο εγκέφαλος είναι το κεντρικό τμήμα του ΚΝΣ που περικλείεται και προστατεύεται στο εσωτερικό του κρανίου. Ο εγκέφαλος θα ήταν μόνο μέρος όλου του συνόλου του εγκεφάλου (αν και θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό τμήμα του).
• Ο νωτιαίος μυελός είναι ένα μακρύ λευκό καλώδιο που βρίσκεται στο σπονδυλικό κανάλι και λειτουργεί σαν ένα είδος αυτοκινητόδρομου που είναι υπεύθυνος να μεταφέρει όλες τις πληροφορίες που παρέχονται στον εγκέφαλο σε όλο το υπόλοιπο σώμα.

Γι΄αυτό, το μυαλό και ο εγκέφαλος δεν είναι το ίδιο. Για να μπορέσουμε να διαχωρίσουμε σωστά ποιό είναι το μυαλό και ποιός ο εγκέφαλος, πρέπει να γνωρίζουμε ποιά είναι η κατανομή της εμβρυακής ανάπτυξης του ΚΝΣ. Σε γενικές γραμμές, κατά της ανάπτυξή του, o ανθρώπινος εγκέφαλος χωρίζεται σε τρεις "εγκεφάλους" που διαφοροποιούνται ανάλογα με το επίπεδο της φυλογενετικής εξέλιξης: Ρομβεγκέφαλος ("Ουριαίος ή οπίσθιος εγκέφαλος"), Μεσεγκέφαλος ("Μέσος εγκέφαλος") και Τελεγκέφαλος ("Πρόσθιος εγκέφαλος").

ΡΟΜΒΟΕΙΔΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ή ΟΠΙΣΘΙΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ: Είναι η παλαιότερη και λιγότερο εξελιγμένη δομή, παρούσα σε όλα τα σπονδυλωτά είδη. Η δομή και η οργάνωση του οπίσθιου εγκεφάλου είναι η πιο απλή από τις τρεις. Είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση των βασικών λειτουργιών, για τον έλεγχο της επιβίωσης και τον έλεγχο της κίνησης. Οι βλάβες σε αυτές τις δομές μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο ή σοβαρή αναπηρία. Βρίσκεται ακριβώς στην κορυφή του νωτιαίου μυελού και αποτελείται από διάφορες δομές:

• Προμήκης μυελός: Αυτή η δομή θα εξελιχθεί στον προμήκη μυελό. Βοηθά στον έλεγχο των αυτόματων λειτουργιών, όπως η αναπνοή, η αρτηριακή πίεση, ο καρδιακός ρυθμός, την πέψη ...κ.λπ.
• Μέσος εγκέφαλος: Αυτή η δομή θα εξελιχθεί σε δύο διαφορετικά τμήματα: τη γέφυρα του στελέχους (γνωστή ως γέφυρα Varolium, δακτηλιοειδής ή τραχηλική προεξοχή) και την παραγκεφαλίδα. Από την άλλη πλευρά, η γέφυρα του εγκεφάλου είναι το τμήμα του εγκεφάλου που βρίσκεται μεταξύ του νωτιαίου μυελού και του μεσεγκεφάλου. Η λειτουργία του είναι να συνδέσει τον νωτιαίο μυελό και του προμήκους μυελού με τις ανώτερες δομές των ημισφαιρίων του εγκεφαλικού φλοιού ή /και την παρεγκεφαλίδα. Εμπλέκεται στον έλεγχο των αυτόματων λειτουργιών του οργανισμού και παίζει σημαντικό ρόλο στα επίπεδα διέγερσης (εγρήγορση) και συνείδησης, και τη ρύθμιση του ύπνου. Από την άλλη πλευρά, η παραγκεφαλίδα βρίσκεται κάτω από τα εγκεφαλικά ημισφαίρια και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη δομή του εγκεφάλου. Στην παρεγκεφαλίδα ενσωματώνονται όλες οι πληροφορίες που προέρχονται από τις αισθητηριακές και κινητικές οδούς του εγκεφάλου έτσι ώστε η κύρια λειτουργία της να είναι ο έλεγχος της κίνησης. Βοηθά επίσης στο να ελέγχει την στάση του σώματος και την ισορροπία, και επιτρέπει στους ανθρώπους να μάθουν να κινούνται, να περπατάνε, να οδηγούν ένα ποδήλατο... Επιπλέον, σχετίζεται με συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες αφορούν την ισορροπία, τις οπτικοακουστικές δεξιότητες, τη μνήμη, τις εκτελεστικές λειτουργίες, την προσοχή, ακόμα και τα συναισθήματα. Μία βλάβη σε αυτή τη δομή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην κίνηση, το συντονισμό και τον έλεγχο της στάσης του σώματος, αλλά επίσης προκαλεί δυσλειτουργίες σε γνωστικές διαδικασίες με τις οποίες συνδέεται.

Ο ΜΕΣΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ή ΜΕΣΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ: Είναι η δομή που συνδέει τον επόμενο εγκέφαλο με τον προηγούμενο, οδηγώντας στα κινητικά και των αισθητηριακά ερεθίσματα μεταξύ τους. Η εύρυθμη λειτουργία της αποτελεί προϋπόθεση για την συνειδητή εμπειρία. Τραυματισμοί σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου είναι υπεύθυνοι για ορισμένες κινητικές διαταραχές, όπως τα τρέμουλα, η δυσκαμψία, οι παράξενες κινήσεις...

Ο ΤΕΛΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ή ΠΡΟΣΘΙΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ: Αφορά την πιο ανεπτυγμένη δομή του εγκεφάλου, την εξελιγμένη και αυτή που έχει μεγαλύτερη οργάνωση και πολυπλοκότητα. Αποτελείται από δύο κύρια μέρη:

• Διεγκέφαλος: Είναι κρυμμένος από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, καθώς βρίσκεται στο εσωτερικό του εγκεφάλου. Αποτελείται από δομές εξίσου σημαντικές δομές όπως ο θάλαμος και ο υποθάλαμος. Ο
• Θάλαμος: είναι σαν ένας σταθμός αναμετάδοσης των πληροφοριών που ρυθμίζει ο εγκέφαλος: μεταδίδει την πλειοψηφία των αισθητικών σημάτων (ακουστικά, οπτικά και απτικά) και επιτρέπει την επεξεργασία τους και σε άλλα μέρη του εγκεφάλου. Επίσης εμπλέκεται στον κινητικό έλεγχο. Ο
• Υποθάλαμος: αντίθετα, είναι ένας αδένας που βρίσκεται στην κεντρική περιοχή της βάσης του εγκεφάλου. Παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και πολλές άλλες σωματικές λειτουργίες όπως η όρεξη , η δίψα και ο ύπνος.
• Τελεγκέφαλος ή "cerebrum": Γνωστός ανεπίσημα ως ""εγκέφαλος"". Καλύπτει το σύνολο του εγκεφαλικού φλοιού (λεπτό στρώμα της φαιάς ουσίας, με αυλακώσεις και πτυχώσεις που καλύπτουν μεγάλο μέρος των προαναφερθέντων δομών), τα βασικά γάγγλια, τον ιππόκαμπο... Κατά την εμβυολογική ανάπτυξη, μπορεί να διαφοροποιηθεί μεταξύ των ""νεοραβδωτών στρωμάτων"", των ""παλαιοραβδωτών στρωμάτων"" και των ""αρχιραβδωτών στρωμάτων"".

Εγκεφαλική ανατομία και οι λειτουργίες του

Με τη σειρά του, στον εγκέφαλο ή "cerebrum" (που αντιστοιχεί στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου) μπορούμε να διαχωρίσουμε διαφορετικές περιοχές. Τα διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου και των βασικών περιοχών του είναι:

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΑΓΓΛΙΑ: Είναι κάποιες υποφλοιώδεις νευρικές δομές, δηλαδή είναι καλυμμένες από τον εγκεφαλικό φλοιό (ή ημισφαίρια του εγκεφάλου). Η κύρια λειτουργία τους είναι να ξεκινάνε και να ενσωματώνουν την κίνηση. Λαμβάνουν πληροφορίες από τον εγκεφαλικό φλοιό και το εγκεφαλικό στέλεχος, τις επεξεργάζονται και τις προωθούν πίσω στο φλοιό, τον μυελό και τον κορμό για να επιτρέψει τον συντονισμό των κινήσεων. Αποτελείται από διάφορες δομές:

• Κερκοφόρος πυρήνας: είναι ένας πυρήνας σχήματος "C" που εμπλέκεται στον έλεγχο της εθελοντικής κίνησης, αλλά επίσης συμμετέχει στις διαδικασίες της μάθησης και της μνήμης.
• Κέλυφος: είναι υπεύθυνος για την προετοιμασία και την εκτέλεση των κινήσεων των άκρων.
• Ωχρά σφαίρα: η βασική λειτουργία της είναι να ρυθμίζει τις αυτόματες και ακούσιες κινήσεις.
• Αμυγδαλή: παίζει σημαντικό ρόλο στα συναισθήματα, κυρίως στο φόβο. Η αμυγδαλή βοηθά να αποθηκεύονται και να ταξινομούνται συναισθηματικά φορτισμένες μνήμες.

Ο ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΣ: Είναι μία μικρή υποφλοιώδης δομή με τη μορφή ενός ιππόκαμπου και παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό της μνήμης (Kosslyn, 1994), τόσο στην ταξινόμηση των πληροφοριών όσο και στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ: Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι ένα λεπτό στρώμα της φαιάς ουσίας (νευρικοί πυρήνες). Με την πρώτη ματιά φαίνονται πολλές στροφές, προεξοχές και περιελίξεις, που τις προσδίδουν τη χαρακτηριστική εμφάνισή της. Αυτή η παράξενη φύση της της επιτρέπει να αυξήσει την περιοχή του διαθέσιμου εγκεφαλικού φλοιού μέσα στο κρανίο μας. Οι περιελίξεις οριοθετούνται από αυλάκια ή εγκεφαλικές αύλακες. Επιπλέον, ιδιαίτερα εκείνες που είναι βαθιές ονομάζονται σχισμές. Ο φλοιός χωρίζεται σε δύο ημισφαίρια: το δεξί ημισφαίριο και το αριστερό ημισφαίριο. Χωρίζονται από τη μεσοημισφαιρική σχισμή (ή διαμήκης) και ενώνονται με μία δομή που ονομάζεται μεσολόβιο που επιτρέπει τη μετάδοση των πληροφοριών μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε πως κάθε ημισφαίριο ελέγχει μία πλευρά του σώματος, αλλά οι έλεγχοι είναι αντεστραμμένοι: το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει τη δεξιά πλευρά του σώματος και το δεξί ημισφαίριο ελέγχει την αριστερή πλευρά. Αυτό το φαινόμενο έχει ονομαστεί πλευρίωση του εγκεφάλου.

ΚΑΘΕ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ ΜΕ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΖΕΤΑΙ ΣΕ 4 ΛΟΒΟΥΣ: Αυτοί οι λοβοί οριοθετούνται από τέσσερις αύλακες του εγκεφάλου: κεντρική αύλακα ή του Rolando, η πλάγια σχισμή ή του Sylvius, η βρεγματο-ινιακή αύλακα και η αύλακα του προσαγωγίου. Οι περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού που βρίσκονται μεταξύ αυτών των αυλακών είναι γνωστές ως λοβοί:

• O μετωπιαίος λοβός: Είναι ο μεγαλύτερος λοβός του εγκεφαλικού φλοιού. Βρίσκεται στο μπροστινό μέρος, ακριβώς πίσω από το μέτωπο. Εκτείνεται από το πρόσθιο μέχρι την αύλακα Rolando. Είναι το κέντρο διοίκησης και ελέγχου του εγκεφάλου σου: "ο μεγάλος μαέστρος". Εμπλέκεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις εκτελεστικές λειτουργίες (Miller, 2000; Miller & Cohen, 2001), όπως στο σχεδιασμό, τη λογική και την επίλυση προβλημάτων, την κρίση και τον έλεγχο των παρορμήσεων, καθώς επίσης και στη ρύθμιση των συναισθημάτων όπως η ενσυναίσθηση και η γενναιοδωρία και στη συμπεριφορά.
• Χρονικός λοβός: Διαχωρίζεται από το μετωπικό και το βρεγματικό λοβό εξαιτίας της αύλακας του Sylvius και τα όρια του δυτικού λοβού. Βρίσκεται στη δεξιά και την αριστερή πλευρά του εγκεφάλου. Εμπλέκεται στην ακουστική επεξεργασία και στη γλώσσα. Επίσης, εμπλέκεται σε λειτουργίες της μνήμης και τη διαχείριση των συναισθημάτων.
• Βρεγματικός λοβός: Καταλαμβάνει την περιοχή μεταξύ της αύλακας του Ronaldo και την κορυφή της βρεγματικού-ινιακής αύλακας. Είναι υπεύθυνος για την ενσωμάτωση των αισθητηριακών πληροφοριών. Συμβάλλει στην επεξεργασία του πόνου και της αφής, μεταξύ άλλων.
• Ινιακός λοβός: Οριοθετείται από τα οπίσθια άκρα του βρεγματικού και κροταφικού λοβού (στο πίσω μέρος του εγκεφάλου). Ασχολείται κυρίως με την όραση (αν και μεταβιβάζει την επεξεργασία ορισμένων οπτικών σημείων σε άλλους λοβούς) (Kosslyn, 1994). Αναλύει τις πτυχές, όπως το σχήμα, το χρώμα και την κίνηση για να ερμηνεύσει και να βγάλει συμπεράσματα από οπτικές εικόνες.
• Μερικοί συγγραφείς μιλούν για έναν πέμπτο λοβό, το μεταιχμιακό: Το μεταιχμιακό σύστημα αποτελείται από διάφορες δομές του εμπρόσθιου εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων της αμυγδαλής, του θάλαμου, του υποθαλάμου, του ιππόκαμπου, του μεσολόβιου . Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει φυσιολογικές αντιδράσεις σε συναισθηματικά ερεθίσματα. Αυτό σχετίζεται με τη μνήμη, την προσοχή, τα συναισθήματα, τα σεξουαλικά ένστικτα, την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά.

Παραπομπές

Squire, L.R. (1992) Memory and the hippocampus: a synthesis from findings with rats, monkeys and humans. Psychol Rev, 99, pp.195-231.

Miller, E. K. (2000). The prefrontal cortex and cognitive control. Nat Rev Neurosci, 1 (1), 59-65.

Miller, E. K. y Cohen, J. D. (2001). An integrative theory of prefrontal cortex function. Annu Rev Neurosci, 24, 167-202.

Kosslyn, S.M. (1994) Image and brain: thre resolution of the imaginery debate. Cambridge, Mass; MIT Press.