CogniFit - Disleksija kod Dece

Koja je Vrsta Tretmana Dostupna za Disleksiju?

Potrebno je da bude postavljena dijagnoza disleksije kod deteta, pre nego što se započne sa bilo kakvim tretmanom. Ovo često nije tako lak zadatak jer veliki broj škola nema odgovarajući alat za dijagnostikovanje disleksije. Čak i kada ih imaju, dešava se da škole nisu dovoljno upoznate sa načinom na koji se mogu izboriti sa ovim problemom, zbog čega dete može biti poslato u drugu, odgovarajuću školu, ukoliko takva škola postoji u njegovoj blizini. U većini slučajeva teret snose roditelji. Oni moraju da primete, da obrate pažnju i da uoče poremećaj što je ranije moguće. Zatim, moraju da preuzmu akcije. Što se ranije započne sa tretmanom, bolje je za dete, i ono dobija veću podršku i više sredstava da se izbori sa problemom i da spreči različite probleme koji ga mogu pratiti u njegovom svakodnevnom životu i školi.

Kako se boriti sa disleksijom? Trenutno nije poznat način za ispravljanje nepravilnosti koja uzrokuje ovaj poremećaj. Ovo je dugotrajan problem. Od izuzetnog je značaja otkriti problem na vreme i ne čekati na ozbiljnije simptome da bi se započelo sa tretmanom, zato što možda gubite dragoceno vreme. Najefikasniji tretman disleksije je rano otkrivanje problema!

Naučni Dokazi: Studije Pokazuju Delotvoran Tretman kod Dece sa Problemom Disleksije

Disleksija se javlja mnogo češće nego što mislimo, budući da se javlja kod više od 10% populacije. Disleksija je oštećenje koje utiče na proces učenja i otežava proces čitanja, pisanja i prepoznavanja reči ili simbola.

Kada ljudi sa disleksijom čitaju, oni usmeravaju svoju pažnju više na to kako zvuči svako pročitano slovo i kako pročitati svaku reč. Ovakav napor ima za posledicu poremećaj njihove radne memorije, otežavajući preusmeravanje pažnje na druge zadatke kao što je razumevanje pročitanog teksta.

Nekoliko studija definiše disleksiju kao deficit u neuronskim vezama povezanim sa procesom obrade i tumačenja jezika. Zbog ovoga ljudi sa disleksijom imaju problem sa vizualizacijom reči, jer postoji smetnja u njihovoj neuronskoj mreži između područja zaduženih za jezik i fonoloških procesa obrade podataka.

Disleksija može biti nasledna, zbog čega je česta pojava da različiti članovi iste porodice pate od istog poremećaja. Dečaci i devojčice normalne inteligencije, bez ikakvih psihičkih, fizičkih ili drugih problema i čiji problemi sa čitanjem ne utiču na njihove ostale kognitivne sposobnosti, mogu imati probleme povezane sa disleksijom. U stvari, ljudi sa disleksijom često imaju oštrija čula i razvijaju visok stepen inteligencije i velike kreativne sposobnosti.

Nisu svi tipovi disleksije jednako ozbiljni, ali je od izuzetne važnosti dijagnostikovati i lečiti disleksiju što je ranije moguće kako bi se izbegli problemi u razvoju, gubitak samopouzdanja, i problemi u školi.

Disleksija kod Dece?

Disleksija kod dece se može dijagnostikovati vrllo rano, u predškolskom uzrastu. Ako se ne leče, simptomi disleksije se mogu zadržati nakon detinjstva i adolescencije i mogu da prate osobu i kroz zrelo doba.

Iako je svako dete jedinstveno, deca sa problemom disleksije kasnije progovore, teže prate razgovor, i imaju manji fond reči u svom rečniku u poređenju sa ostalom decom njihovog uzrasta. Često se dešava da mešaju slova kao što su "b" i "d" (ili “p” i “q”), i takođe mogu da imaju problem sa usmeravanjem pažnje.

Slaba koncentracija je nenamerna. Deca sa problemom disleksije moraju da ulože dvostruko jače napore kada čitaju i pišu, brže se umaraju i postanu odsutni.

Moždana aktivnost tokom čitanja kod prosečnih čitalaca Moždana aktivnost tokom čitanja kod čitalaca sa disleksijom

Pored toga što je deci sa disleksijom potrebna podrška od roditelja i vaspitača, otkrivanje ovog poremećaja, što je ranije moguće, je od izuzetnog značaja. Važno je da dete bude prihvaćeno i da mu se pruži pomoć tako da ono može da se razvija i da se uklopi u društvo tokom školovanja, što će im dati šansu i da se takmiče.

Kada se disleksija ne otkrije i ne leči na vreme, često se dešava da se problemi nagomilavaju. Deca sa ovim problemom će imati sve veće probleme u školi, postaće i sve više i više frustrirana, i mogu se osećati i kao izgubljeni slučaj. Često probleme sa samopouzdanjem, prate i ostali problemi, kao što su problemi sa ponašanjem i osećanjima i to: depresija, anksioznost i čak i napuštanje škole.

Disleksija i mozak

Deca sa disleksijom imaju određene neurološke nepravilnosti. Ćelije koje čine deo jezičkih kola, nisu pravilno organizovane, i to je ono što otežava organizmu da tumači reči i da da smisao pročitanim rečima.

Da bismo tečno čitali, potrebno je da lako obavljamo procese tumačenja, razumevanja i učenja, koje zajedno nazivamo "leksičkom strategijom". Ovo je način na koji mozak obrađuje tekst kako bi ga razumeo. Teškoće za decu sa disleksijom su uzrokovane kombinacijom sledećih smetnji:

• Smetnja u obradi jezika.
• Oslabljena radna memorija.
• Problemi sa brzinom obrade podataka.

Karakteristike Disleksije

Simptomi disleksije se mogu razlikovati od deteta do deteta, i neće sva deca sa istim stanjem imati iste probleme u čitanju. Simptomi nisu isti i mogu se menjati u toku istog dana i razvijati drugačije kako dete raste.

Ovo su neke od karakteristika disleksije:

• Problemi sa izvršnim funkcijama

  : Izvršne funkcije uključuju širok spektar složenih kognitivnih veština koje su odgovorne za planiranje zadataka tako što ih razlože na manje delove i korake. Ovi koraci mogu da počnu sa analizom zadataka i zahteva, zatim organizuju i određuju vreme potrebno da se završi zadatak, definišu vreme potrebno za obavljanje aktivnosti, postavljaju ciljeve, procenjuju kako su sprovedene aktivnosti, i prilagođavaju ih u odnosu na rezultate itd. Jedna od najčešćih karakteristika disleksije su poteškoće u razvoju izvršnih funkcija. To znači da svaki zadatak koji zahteva planiranje (primeri: čišćenje sobe ili pisanje domaćeg zadatka) može da predstavlja pravi izazov za decu sa disleksijom.

• Poteškoće u učenju i komuniciranju

  : Oslabljena mogućnost brzog shvatanja instrukcija, ili razumevanja šala ili izraza koji imaju preneseno značenje i koje nije lako razumeti samo na osnovu reči, jer nemaju bukvalno značenje. Kada je teže naučiti nove reči i pravilno ih izgovoriti. Nesigurnost prilikom govora ili iznošenja ideja itd.

• Poteškoće u čitanju

  : Poteškoće u pamćenju ili tumačenju bilo kog jezičkog simbola, što čini čitanje teškim. Deca sa disleksijom često pogrešno protumače izgovorene reči i imaju problema sa razumevanjem onoga što je pročitano. Zbog toga, ova deca često nisu previše zainteresovana za knjige.

• Poteškoće u pisanju

  : Kako deca se disleksijom imaju poteškoće u pamćenju izgovorenih reči i sa pamćenjem i poznavanjem gramatičkih pravila, ona često prave pravopisne greške. Imaju problema u izražavanju svojih ideja na pisani način. Ponekad iako potpuno razumeju učitelja, ona teško mogu da hvataju beleške i da zapišu sve na vreme. Drže olovku na drugačiji način zbog čega je njihov rukopis nepravilan i jedva čitljiv.

• Simptomi u motornoj koordinaciji i orijentaciji u prostoru

  : Teže razlikuju levu i desnu stranu, gore i dole, prednju i zadnju stranu, unutra i spolja, itd. Ovaj problem može biti povezan sa nejasnim izgovaranjem reči. Ova deca su često nespretna u odnosu na drugu decu i češće se mogu izgubiti u prostoru. Često im ne idu sportovi koji zahtevaju koordinaciju, kao što je to biciklizam ili bilo koji timski sport kao što je to fudbal.

• Pogrešna procena vremena

  : Poteškoće u planiranju vremena i zabuna oko datuma.

• Teže rešavanje matematičkih problema

  :Kako imaju problema sa prepoznavanjem simbola, teško im je da izvode matematičke operacije jer to uključuje korišćenje različitih simbola za sabiranje, množenje, deljenje itd. Deca sa disleksijom takođe imaju problema i sa pamćenjem tablice množenja.

• Problemi u društvenim odnosima

  : Deca sa disleksijom mogu biti zabavljači grupe, zatim deca koja prave probleme, ili previše tiha deca. Ona su ili vrlo neposlušna ili kompulsivno uredna. Svako dete je drugačije i mogu se javiti različiti slučajevi, kako buntovna i netolerantna deca, tako i poslušna deca.

Tipovi disleksije

Iako su neki od simptoma česti kod disleksije i ponavljaju se, naučnici su otkrili svega nekoliko tipova disleksije. Upotreba termina disleksija prvenstveno pravi razliku između naslednog i stečenog oblika disleksije.

• Stečena disleksija

  : Javlja se kasnije u životu i obično nije uzrokovana genetskim ili naslednim faktorima. Često se javlja nakon traumatske povrede mozga, ili oštećenja mozga - kao što su demencija ili moždani udar - koja mogu da utiču na jezičke oblasti mozga koje su odgovorne za obradu jezičkih simbola i podataka.

• Razvojna disleksija

  : Ovaj tip disleksije se najčešće javlja tokom školovanja. Razvojna disleksija se ne javlja kao posledica bilo kakve povrede mozga ili nesreće, već je prisutna od rođenja. Postoji više različitih tipova disleksije, ali ćemo se mi fokusirati na tipove disleksije koji se povezani sa obradom podataka i moždanom funkcijom: Površinska disleksija, fonološka disleksija, i pomešana ili dubinska disleksija.

• Površinska disleksija

  : Češće je ovo stečeni oblik disleksije, ali može biti takođe i razvojni. Deca sa površnom disleksijom ne pokazuju značajne poteškoće u čitanju. Ovaj tip disleksije je povezan sa slabijom obradom podataka i podrazumeva da deca mogu da izgovaraju reči dobro, čak i besmislene reči, ali moraju da podele reči na delove ili slogove da bi pročitali reč. Veći problem u izgovaranju reči se javlja kada reč ne može da se podeli na slogove ili nije u istom redu.

• Fonološka disleksija

  : Najčešći tip disleksije i ovaj tip je sinonim za samu disleksiju. Uglavnom predstavlja razvojni oblik disleksije, ali u nekim slučajevima može biti i stečeni oblik disleksije nakon moždanog udara ili Alchajmerove bolesti. Deca sa fonološkom disleksijom imaju ogromnih poteškoća u čitanju dugih, nepoznatih ili ne toliko čestih reči. Ipak, mogu tačno da pročitaju reči koje su im poznate. Ovaj tip disleksije je povezan sa područjima mozga koja slabo obrađuju glasove i jezik, što znači da deca sa ovim poremećajem, često čitaju uz leksičke i vizuelne prečice ali imaju problema sa obradom glasova.

• Duboka disleksija

  : Je stečeni tip disleksije. Jedan od najozbiljnijih tipova disleksije jer pojedinac gubi postojeću sposobnost čitanja. Osobe sa dubokom disleksijom imaju problema sa izgovaranjem reči i prepoznavanjem reči, jer su fonološke i vizuelne nervne veze oštećene.

Kako možete ustanoviti disleksiju?

Što se tiče kognitivnog aspekta, različiti slučajevi disleksije imaju tendenciju da pokazuju isti obrazac oštećenja veština kao što je to u slučaju radne memorije, ali generalno postoje i problemi sa brzinom reakcije, brzinom obrade podataka i izvršnim funkcijama. Nizak nivo bilo koje od ovih kognitivnih veština može biti pokazatelj disleksije.

Da li postoji lek za disleksiju?

Disleksija je hronični poremećaj, što znači da neće nestati sa godinama. Ali, bez panike. Osoba sa disleksijom će naučiti da se izražava drugačije dok se razvija.

Najbitnija stvar kod disleksije je rana dijagnoza. Što im ranije ponudimo sredstva koja su im potrebna za prilagođavanje procesu učenja, veće će biti i šanse koje dete ima za ispunjen živ i za optimizaciju rezultata.

Da li je moguće ispraviti disleksiju?

Kada se kod deteta rano i na vreme utvrdi disleksija, ono je u mogućnosti da iskoristi personalizovani program u svoju korist i da stvori alternativne strategije koje će mu pomoći da se prilagodi sistemu učenja. U ranijem uzrastu, mozak ima veću plastičnost i više je sklon razvoju novih nervnih ćelija, tako da što ranije koristimo sredstva i alate za jačanje naših neuronskih veza povezanih sa obradom jezika i govora, naučićemo i više metoda zamene oštećenih funkcija.

Rano otkrivanje disleksije će takođe pomoći u sprečavanju stvaranja drugih emocionalnih problema koji su povezani sa disleksijom.

Ukoliko sumnjate da neko pati od disleksije, pomozite mu da poseti stručnjaka i da odradi test, kako bi uvtrdio da li postoje bilo kakve promene i kako bi dobio poseban trening koji mu može pomoći u poboljšanju kognitivnih veština koje se koriste u govoru i jeziku. Osoba takođe može imati problema i na kognitivnom nivou i da pokazuje nedostatak pažnje, probleme sa radnom memorijom i kratkoročnom memorijom, brzinom obrade podataka i drugim važnim veštinama koje koristi svakodnevno.

Reference

Preiss M, Shatil E, Cermakova R, Cimermannova D, Flesher I (2013) Personalized cognitive training in unipolar and bipolar disorder: a study of cognitive functioning. Frontiers in Human Neuroscience doi: 10.3389/fnhum.2013.00108.